2025 मधील तिसरा श्रावण सोमवार (11 ऑगस्ट): महत्त्व, पूजा विधी व लाभ
1) प्रस्तावना
भारतीय सनातन धर्मातील श्रावण महिना हा भगवान शिवांचा सर्वात प्रिय काळ मानला जातो. या महिन्यातील प्रत्येक श्रावण सोमवार शिवभक्तांसाठी अत्यंत पवित्र असतो. या दिवशी लाखो भक्त मंदिरात जाऊन रुद्राभिषेक, जलाभिषेक, शिवतांडव स्तोत्र आणि मंत्रोच्चार करून आपली मनोकामना पूर्ण होण्यासाठी प्रार्थना करतात.हा देवाधिदेव महादेवाचा सर्वाधिक प्रिय महिना मानला जातो. या महिन्यातील प्रत्येक श्रावण सोमवार शिवभक्तांसाठी अत्यंत पवित्र आणि शुभ मानला जातो.
2) श्रावण सोमवार म्हणजे काय?
श्रावण महिना हा हिंदू पंचांगानुसार श्रावण शुद्ध प्रतिपदा पासून सुरू होऊन श्रावण अमावस्या पर्यंत असतो. हा महिना वर्षातील सर्वात जास्त धार्मिक विधी आणि व्रतांचा मानकरी आहे. सोमवार हा वार महादेवाचा मानला जातो आणि श्रावण महिन्यातील सोमवाराला विशेष महत्त्व असते.
श्रावण सोमवार व्रताची परंपरा पुराणकथांमध्ये नमूद आहे. असे मानले जाते की, या महिन्यात गंगाजळाने किंवा स्वच्छ जलाने महादेवाला अभिषेक केल्यास पापांचा नाश होतो, आयुष्य वाढते आणि मनोकामना पूर्ण होतात.
3) 2025 मधील श्रावण सोमवारांच्या तारखा
- पहिला श्रावण सोमवार: 28 जुलै 2025
- दुसरा श्रावण सोमवार: 4 ऑगस्ट 2025
- तिसरा श्रावण सोमवार: 11 ऑगस्ट 2025
- चौथा श्रावण सोमवार: 18 ऑगस्ट 2025
4) तिसऱ्या श्रावण सोमवारीचे महत्त्व
11 ऑगस्ट 2025 रोजीचा तिसरा श्रावण सोमवार विशेष मानला जातो कारण या दिवशी रुद्राभिषेक, बिल्वपत्र अर्पण आणि उपवास केल्याने महादेवाच्या कृपेने आयुष्यातील अडथळे दूर होतात, वैवाहिक जीवनात आनंद नांदतो आणि आरोग्य सुधारते.
श्रावण सोमवार व्रत पौराणिक परंपरेने सर्व मनोकामना पूर्ण करणारे व्रत मानले जाते. या व्रतात शिवलिंगावर गंगाजळ किंवा शुद्ध जल अर्पण करणे, बिल्वपत्र चढवणे आणि शिवमंत्र जप करणे याला विशेष महत्त्व आहे.धार्मिक श्रद्धेनुसार, या सोमवारी शिवपूजा केल्याने पापक्षालन होते आणि पुण्यसंचय वाढतो.
5) पौराणिक संदर्भ
शिव पुराण व स्कंद पुराण यामध्ये श्रावण महिन्यातील सोमवाराचे महत्त्व सांगितले आहे. समुद्रमंथनाच्या वेळी हळाहळ विष बाहेर आले तेव्हा ते पिण्यासाठी महादेवांनी सहमती दर्शवली. त्यानंतर देवांनी त्यांना गंगाजळाने अभिषेक करून विषाचा दाह कमी केला. तेव्हापासून श्रावण महिन्यात गंगाजळाने शिवलिंग अभिषेक करण्याची परंपरा सुरू झाली.
6) पूजा विधी
१. सकाळी स्नान
शक्य असल्यास पवित्र नदीत किंवा घरच्या घरी गंगाजळ/तुळशीजल मिसळून स्नान करावे.
२. मंदिर भेट
शिवमंदिरात जाऊन शिवलिंगाचे जलाभिषेक, पंचामृताभिषेक करावा.
३. अभिषेक साहित्य
- शुद्ध पाणी किंवा गंगाजळ
- पंचामृत (दूध, दही, तूप, मध, साखर)
- बिल्वपत्र, धतूरा, आकड्याची फुले, कण्हेरी
- चंदन, अक्षता, फळे
४. मंत्रोच्चार
- “ॐ नमः शिवाय”
- शिव पंचाक्षरी मंत्र
- रुद्राष्टक, शिव तांडव स्तोत्र
५. उपवास नियम
- फळाहार, दूध, पाणी किंवा फक्त जल
- कांदा-लसूण, मांसाहार टाळावा
६. संध्याकाळी पूजा
संध्याकाळी परत मंदिरात जाऊन दीपदान, आरती आणि मंत्रजप कराव
7) श्रावण सोमवार व्रताचे फायदे
- आध्यात्मिक शांती – मनाची एकाग्रता व शांती वाढते
- आरोग्य सुधारणा – पौराणिक मतानुसार उपवास व जलाभिषेक आरोग्यास लाभदायी
- वैवाहिक सुख – अविवाहित मुलींसाठी योग्य जोडीदार लाभतो असे मानले जाते
- मनोकामना सिद्धी – इच्छित कार्यात यश
8) महाराष्ट्रातील तिसऱ्या श्रावण सोमवारीची उत्सवमूर्ती
महाराष्ट्रातील नाशिकचा त्र्यंबकेश्वर मंदिर, पुण्याचे श्रीमंत दगडूशेठ हलवाई गणपतीजवळील शिवमंदिर, कोल्हापूरचे श्री महालक्ष्मी मंदीर परिसरातील शिवमंदिरे येथे या दिवशी विशेष पूजाविधी होतात.
9) भक्तांचे अनुभव
अनेक भक्त सांगतात की तिसऱ्या श्रावण सोमवारी व्रत करून त्यांनी जीवनातील मोठे अडथळे दूर केले, आरोग्य सुधारले किंवा वैवाहिक आयुष्यात आनंद प्राप्त झाला.
“ॐ नमः शिवाय” या मंत्रानेच या पवित्र दिवसाची सांगता करूया.
10) 🔱 भगवान शिव – जगतपिता व त्रिलोचन
भगवान शिव यांना महादेव, शंकर, भोलेनाथ, महेश अशा अनेक नावांनी ओळखले जाते.
ते त्रिदेवांपैकी संहारकर्ता आहेत, परंतु त्यांच्या संहाराचा उद्देश विनाश नसून पुनःसृष्टीची तयारी करणे हा आहे.
भगवान शिवांची वैशिष्ट्ये:
- त्रिनेत्र – तिसऱ्या डोळ्याचा उघडल्यावर ज्वाळांचा प्रलय होतो.
- जटाजूटातून वाहणारी गंगा – गंगामातेने पृथ्वीवर उतरण्यापूर्वी महादेवांच्या जटांमधून प्रवाह घेतला.
- निलकंठ – समुद्रमंथनात हळाहळ विष प्राशन करून ते कंठात स्थिर केले.
- चंद्रशेखर – शिरावर चंद्र धारण करणारे.
- नटराज – सृष्टी व प्रलय यांचा लयकारी नृत्यकर्ता.
11) माता पार्वती – शक्तीस्वरूपा : माता पार्वती या अदितीची कन्या, हिमालयाची मुलगी आणि शिवशक्तीची मूर्ती मानल्या जातात.
त्यांना गौरी, अंबिका, जगदंबा, अन्नपूर्णा, दुर्गा, कात्यायनी अशी विविध रूपे आहेत.
पार्वती मातांचे गुण:
- सहज करुणामयी – भक्तांच्या मनोकामना पूर्ण करणाऱ्या.
- तपस्विनी – भगवान शिवांना पती म्हणून मिळवण्यासाठी केलेल्या घोर तपामुळे प्रसिद्ध.
- शक्तिरूपा – सृष्टीसाठी शिवाशिवाची एकत्रता आवश्यक असल्याचे प्रतिपादन.
- अन्नपूर्णा – अन्नदान व समृद्धीची देवी.
12) त्यांचे पुत्र – श्री गणेश व कार्तिकेय
1. श्री गणेश
- विद्या, बुद्धी व विघ्ननाशक देवता.
- जन्मकथा – पार्वती मातांनी स्नान करताना अंगातील उटण्यापासून गणेशाची निर्मिती केली. शिवांनी अनवधानाने त्यांचा शिरच्छेद केला, नंतर हत्तीचे शीर लावून पुन्हा प्राणदान केले.
- विशेष दिवस – गणेश चतुर्थी, संकष्टी चतुर्थी.
- वाहन – उंदीर.
2. कार्तिकेय (स्कंद, मुरुगन, कुमारस्वामी)
- युद्धदेवता, दुष्टांचा संहारक.
- जन्मकथा – तारकासुराचा वध करण्यासाठी देवांनी पार्वती-शंकरांना संतानप्राप्तीसाठी प्रार्थना केली. महाशक्तीपासून निर्माण झालेल्या तेजापासून कार्तिकेय प्रकट झाले.
- विशेष स्थान – दक्षिण भारतातील मुरुगन मंदिरं.
- वाहन – मोर.
13) शिवपार्वतीचे कौटुंबिक आदर्श
भगवान शिव व माता पार्वती यांचे नाते हे समता, परस्पर सन्मान व भक्तीचे प्रतीक आहे.
त्यांचा परिवार (शिव, पार्वती, गणेश, कार्तिकेय, आणि वाहन नंदी) हा आनंद, ज्ञान, पराक्रम व सेवा यांचा सुंदर संगम आहे.
श्रावण सोमवार व्रत पौराणिक परंपरेने सर्व मनोकामना पूर्ण करणारे व्रत मानले जाते. या व्रतात शिवलिंगावर गंगाजळ किंवा शुद्ध जल अर्पण करणे, बिल्वपत्र चढवणे आणि शिवमंत्र जप करणे याला विशेष महत्त्व आहे.
14) तिसऱ्या श्रावण सोमवारीचे महत्त्व
तिसरा श्रावण सोमवार हा विशेष आहे कारण या दिवशी शिवपूजा केल्याने:
- जीवनातील अडथळे दूर होतात
- वैवाहिक आयुष्यात सौख्य वाढते
- आरोग्य सुधारते
- आर्थिक स्थैर्य लाभते
15) पौराणिक कथा – श्रावण सोमवाराची उत्पत्ती
शिव पुराण आणि स्कंद पुराण यामध्ये वर्णन आहे की, समुद्रमंथनाच्या वेळी हलाहल नावाचे विष बाहेर आले. हे विष संपूर्ण सृष्टीचा नाश करू शकले असते. देव-दानव घाबरले आणि भगवान शिवांकडे मदतीसाठी धावले. महादेवांनी हे विष पिऊन आपल्या कंठात ठेवले, ज्यामुळे त्यांचा कंठ निळा झाला आणि त्यांना नीलकंठ हे नाव मिळाले. त्या विषाचा दाह कमी करण्यासाठी देवांनी आणि ऋषींनी त्यांच्यावर गंगाजळाचा अभिषेक केला. तेव्हापासून श्रावण महिन्यात भगवान शिवाला जलाभिषेक करण्याची परंपरा सुरू झाली.
16) भगवान शिव – त्रिलोचन आणि संहारकर्ता
भगवान शिव हे त्रिदेवांपैकी संहारकर्ता असून ते विनाशातून सृष्टीच्या पुनरुत्थानाचे प्रतीक आहेत.
- त्रिनेत्रधारी – तिसऱ्या डोळ्याचा उघडल्यावर प्रलय होतो.
- जटाजूटातून वाहणारी गंगा – गंगामातेने पृथ्वीवर उतरताना शिवांच्या जटांमध्ये स्थान घेतले.
- नटराज – सृष्टीच्या लय-तालाचे नृत्य करणारे.
- नंदी – त्यांचे वाहन, जे भक्ती आणि सेवा यांचे प्रतीक आहे.
17) माता पार्वती – शक्तीस्वरूपा
माता पार्वती या हिमालय आणि मैना देवीच्या कन्या असून त्या शिवशक्तीचे मूर्तिमंत स्वरूप आहेत.
- गौरी रूप – सौंदर्य, करुणा आणि सौभाग्याचे प्रतीक
- दुर्गा रूप – शक्ती, पराक्रम आणि दुष्टसंहार
- अन्नपूर्णा रूप – अन्नदान व समृद्धीची देवी
- भगवान शिवांना पती म्हणून मिळवण्यासाठी त्यांनी कठोर तप केले आणि त्यांचे विवाह झाले.
18) त्यांच्या पुत्रांची माहिती
1. श्री गणेश – विघ्नहर्ता
- माता पार्वतींच्या उटण्यापासून निर्मिती.
- भगवान शिवांनी अनवधानाने त्यांचा शिरच्छेद केला, नंतर हत्तीचे शीर लावून प्राणदान केले.
- बुद्धी, विद्या आणि विघ्ननाश यांचे देवता.
- वाहन – उंदीर.
2. कार्तिकेय – युद्धदेवता
- तारकासुराचा वध करण्यासाठी जन्म.
- दक्षिण भारतात मुरुगन म्हणून प्रसिद्ध.
- पराक्रम, शौर्य आणि नेतृत्वाचे प्रतीक.
- वाहन – मोर.
19) पूजा विधी – तिसरा श्रावण सोमवार
गंगाजळ किंवा तुळशीजल मिसळून स्नान
- पवित्र वस्त्र परिधान
शिवलिंग पूजन
- जलाभिषेक, पंचामृताभिषेक
- बिल्वपत्र, धतूरा, फुले अर्पण
- चंदन, अक्षता, फळांचा नैवेद्य
मंत्रजप
- ॐ नमः शिवाय
- शिव पंचाक्षरी मंत्र
- रुद्राष्टक, शिव तांडव स्तोत्र
उपवास नियम
- फळाहार किंवा जलाहार
- कांदा-लसूण, मांसाहार टाळावा.
20) तिसऱ्या श्रावण सोमवारीचे आध्यात्मिक लाभ
- मानसिक शांती व एकाग्रता
- आरोग्य सुधारणा
- वैवाहिक सुख व संततीप्राप्ती
- आर्थिक स्थैर्य व मनोकामना पूर्णता
21)महाराष्ट्रातील साजरा
- त्र्यंबकेश्वर (नाशिक) – विशेष रुद्राभिषेक व रात्रभर अभिषेक
- भीमाशंकर (पुणे) – सह्याद्रीच्या कुशीत हजारो भाविकांची उपस्थिती
- आळंदी व पंढरपूर परिसरातील शिवमंदिरे – दिवसभर दर्शनासाठी रांगा
22) भक्तांचे अनुभव
श्रावण सोमवार व्रत करणाऱ्या अनेक भक्तांनी आपल्या जीवनातील अडचणी, आरोग्य समस्या किंवा नातेसंबंधातील तणाव दूर झाल्याचे अनुभव कथन केले आहेत.
23) निष्कर्ष
तिसरा श्रावण सोमवार हा भगवान शिवभक्तांसाठी अत्यंत पवित्र व शुभ दिन आहे. श्रद्धा, भक्ती, आणि योग्य विधीने केलेली पूजा केवळ धार्मिक दृष्टिकोनातूनच नव्हे तर मानसिक, शारीरिक आणि आध्यात्मिक उन्नतीसाठीही अत्यंत फलदायी ठरते.
ॐ नमः शिवाय I रात्रीच्या वेळी आपल्याला वेळ असल्यास हा जप करू शकतो 2025 मधील तिसरा श्रावण सोमवार हा भक्तांसाठी अत्यंत पवित्र दिवस आहे. श्रद्धा, भक्ती, आणि योग्य विधीने केलेले पूजन हे केवळ धार्मिक नव्हे तर मानसिक व आध्यात्मिक उन्नतीसाठी महत्त्वाचे आहे.
“ॐ नमः शिवाय” या मंत्रानेच या पवित्र दिवसाची सांगता करूया.
